2013-cü ildə türk qəhvəsi UNESCO-nun Bəşəriyyətin Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısına daxil edilib. Elə həmin tarixdən etibarən 5 dekabr bu tanınmanın ildönümü kimi “Dünya Türk Qəhvəsi Günü” adı ilə qeyd olunur. Bu il isə türk qəhvəsi öz mədəni və tarixi dəyərini bir daha təsdiqləyərək, Türkiyənin Avropa İttifaqında rəsmi şəkildə qeydiyyata düşən ilk “ənənəvi məhsul adı” olub.
İsti və köpüklü bir fincan türk qəhvəsindən həzz almaq üçün Türkiyədən daha gözəl məkan tapmaq çətindir. Burada hər qurtum qonaqpərvərliyin, ənənənin və mədəni yaddaşın hekayəsini danışır. Bəlkə də bu əvəzolunmaz dad sizi ölkəyə növbəti səfərinizi planlaşdırmağa ilhamlandıracaq.
“Bir fincan qəhvənin qırx il xətri var”
Türk qəhvəsinin tarixi 500 ildən artıqdır. XVI əsrdə Yəmən vasitəsilə Osmanlı torpaqlarına gətirilən bu nadir içki qısa zamanda böyük populyarlıq qazanaraq ilk qəhvəxanaların yaranmasına səbəb oldu. Bu məkanlar tədricən fikir mübadiləsinin aparıldığı, ictimai həyatın formalaşdığı mədəniyyət ocaqlarına çevrildi. Tezliklə türk qəhvəsi evlərə də daxil oldu və əsrlərdir yaşadılan bir ənənəyə çevrildi.
Tacirlərin fəaliyyəti ilə türk qəhvəsi Avropaya yayıldı və qitənin qəhvə mədəniyyətinin formalaşmasına mühüm təsir göstərdi. Lakin türk qəhvəsinin dəyəri yalnız dadında deyil — əsrlərdir dostluqları, ailə bağlarını və insan münasibətlərini gücləndirən bir ritual kimi qorunur. Zaman keçdikcə o, nişan mərasimlərinin, bayramların və müxtəlif sosial toplantıların ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Türk qəhvəsi ikram etmək qonaqpərvərliyin ən zərif ifadəsidir. Məhz buna görə xalq arasında tez-tez belə deyilir: “Bir fincan qəhvənin qırx il xətri var.”
Türk qəhvəsini unikallaşdıran təkcə insanları bir araya gətirmə gücü deyil, həm də onun hazırlanma prosesidir. Bu, bu günə qədər istifadə olunan ən qədim qəhvə hazırlama üsullarından biridir. Xırda üyüdülmüş qovrulmuş dənələr soyuq su və istəyə görə şəkərlə birlikdə “cezve” adlı balaca qabda dəmlənir. Yavaş-yavaş isidildikcə qəhvə səthində mükəmməl köpük əmələ gəlir — türk qəhvəsinin ən əsas xüsusiyyətlərindən biri də məhz budur.
Təqdimat tərzi də digər qəhvələrdən fərqlənir. Gündəlik həyatımızda rast gəldiyimiz kağız stəkanlardakı qəhvələrin əksinə olaraq, türk qəhvəsi kiçik porselen fincanlarda, yanına bir stəkan su və ənənəvi lokumla birlikdə təqdim edilir.
Türkiyənin müxtəlif bölgələrini gəzərkən türk qəhvəsinin fərqli çeşidlərini dadmaq mümkündür:
Egey bölgəsi – mastik ağacının saqqızından hazırlanan, özünəməxsus ətirli saqqızlı qəhvə
Qaziantep – Pistacia terebinthus ağacının dənələrindən hazırlanan və Avropa İttifaqının Coğrafi İşarə (GI) qeydiyyatına malik menengiç qəhvəsi
Şanlıurfa və Mardin – daha güclü, kəskin dadı ilə seçilən qədim ənənəli mırrə
Türkiyənin istənilən bölgəsində ləzzətli bir fincan türk qəhvəsindən zövq almaq mümkündür. Paxlava və lokum kimi məşhur şirniyyatlarla birlikdə bu içki hər söhbətin ən gözəl yoldaşıdır. Qəhvə bitdikdən sonra fincanda qalan telvedən “fincan falı”na baxmaq isə yüzilliklərdir davam edən maraqlı bir ənənədir.
